Bursa 26.Ekim.2023
1923-2023 TÜRKİYE CUMHURİYETİ VE EKONOMİSİ
Sevgili okurlar, Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu yıllardaki ekonomisini ve 100 yıl sonraki durumu yazı ve rakamlarla ifade etmeye çalışacağız.
A.KURULUŞ YILLARINDA TÜRKİYE CUMHURİYETİ EKONOMİSİ:
Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ve dünyada yerini alması Lozan Barış anlaşması veya Lozan Konferansı ile başlar. Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki sistem tamamen değişmiştir. En önemlisi kapütilasyonların kaldırılmasıdır. Bu yazıyı okuyan vatandaşlar özellikle Lozan Konferansının önemini anlamalıdır.
Lozan Barış Anlaşması Lozan Konferansı 20 Kasım 1922'de İsviçre Konfederasyonu Cumhurbaşkanının açılış konuşmasıyla başladı. Kapitülasyonlar, Musul konusu, Osmanlı borçlan, İstanbul'un ve Boğazların Müttefik askerleri tarafından boşaltılması üzerinde derin anlaşmazlıkların belirmesine yol açtı ve Konferans görüşmeleri 4 Şubat 1922'de kesildi.
23 Nisan 1923'te tekrar başlayan görüşmeler, 24 Temmuz'da Lozan Barış Antlaşması'nın ve buna ekli diğer belgelerin imzalanmasıyla sona erdi(Erhan,2009;196-197). Lozan Barış Antlaşması 143 maddeden oluşmuş ve 4 bölüm halinde düzenlenmiştir.
. 1)Sınırlar
2) Boğazların Statüsü
3) Ekonomik ve Mali Hükümler:
* Kapitülasyonlar bütün sonuçlarıyla kaldırılacaktır. Ancak bazı Batılı uzmanlar Türk adliyesini düzenlemek için 5 yıl süreyle Türkiye’de danışmanlık görevi yapacaklardı.
* Osmanlı Borçları, Osmanlı Devletinden ayrılan ülkeler arasında paylaşılacak ve Türkiye’nin payına düşen borçların ödenmesi belirli taksitlere bağlanacaktır.
* Yunanistan’dan istenen tamirat bedeli karşılığında Karaağaç Türkiye’ye verilecektir.
4) Azınlıkların Statüsü belirlenmiştir.
1923 de Türkiyenin Nüfusu 12.584.000 (onikimilyonbeşyüzseksendörtbin kişi)
1927 de 13.648.270 kişi, şehir nüfusu 3.305.879 Köy nüfusu 10.342.391 dir.
1923 de Toplam gelir 953 milyon TL. karşılığı 570 milyon dolar olup kişi başına milli gelir 76 TL. karşılığı 45 dolardır ($)
1924 yılında büyüme hızı Tarımda %27,2 Sanayide (_%7,1) Hizmetlerde %3,5 GSMH de ise %14,9 dur.
1930 yılında Elektrik üretimi 106 milyon KWH, şeker 13.000 ton, Çimento 268.000 ton.
Enflasyon 1924 yılında %10 dur. Enteresan olan 1926 da enflasyon (-%8,5 ) dur.
1923 yılında ihracat 51 milyon$, ithalat 87 milyon $ olup açık 36 milyon dolardır.
1923-24 döneminde ilkokulda 342.000 öğrenci, 10.238 öğretmen, ortaokulda 6.000 öğrenci, 796 öğretmen, lisede 1000 öğrenci, 513 öğretmen, meslek lisesinde 7000 öğrenci, 583 öğretmen, yüksek öğretimde 3.000 öğrenci, 307 öğretmen bulunmaktadır.
Kuruluş yıllarımızla ilgili yazacağım rakamlar bu kadardır.
BUGÜN TARKİYE EKONOMİSİ
Gelelim bugüne :
2022 yılında tefe (toptan eşya fiyatları) enflasyonu %97,7 yıl sonu ortalama
Enflasyonu %128,5 tüfe (tüketici fiyatları) enflasyonu %54.3 ortalama ise %72,3 dür.
2021 yılında nüfus 84.147.000, kişi başına gsyh ($) 9.539 kişi başına gsyh TL. olarak 85.672 TL. dır.
Brüt dış borç stoku 2023 yılında 475,6 milyar dolar, 2022 yılı ihracatı 254,2 milyar $. İthalat 364,4 milyar $, cari açık 110,2 milyar $ dır.
2023 yılı turizm gelirinin 60 milyar $ olması beklenmektedir.
Uzun uzun başka şeyler yapmaya, yorumlara lüzum görmedim. Bu rakamlar zaten gerekli bilgiyi veriyor. Ama özellikle kapütilasyonların kaldırılması bile Cumhuriyetin kurucularına sonsuz teşekkür etmemizi gerekli kılıyor. (Bana göre)
Bundan sonra bu ülkenin vatandaşlarının 100 yıllık gelişmeyi de görerek, kuruculara ve bu ülkeye layık olacak çalışmalarda bulunmalıdırlar.