Bursa; 02.02.2012
Türev Ürünler Tebliğleri
Bilindiği gibi bankacılık sisteminin gelişmesi, ülkemizin dünyaya açılması, dünyadaki gelişmeler finansal varlıklarda türev ürünlerini meydana çıkarmıştır.
Bana göre türev ürünleri, geleceği planlamak ve geleceğe dönük düşünerek karar almak, bir nevi kahinlik yaparak kazanmak veya kaybetmek sonucunu doğuran ürünlerdir.
Abartıldığı takdirde firmaların zararına olabilecektir. Ancak, bugünkü haliyle türev ürünleri ticarette faydalı sonuçlar doğurabilecek yapıdadır. Ülkemizde de kullanışı artmaktadır.
Konunun uzmanlarına göre kısa bir zaman sonra türev ürünleri üzerinde yapılacak işlemler, bugünkü işlem sayısı ve tutarının 10-15 misline ulaşacaktır.
Bugüne baktığımızda, ileri görüşlü işadamlarımızın ve şirketlerin türev ürünlerini artan bir hızla kullandığını görmekteyiz.
Maliye Bakanlığı da durumun farkına vararak vergisel açıdan düzenleme için 19.01.2012 tarih ve 28178 sayılı Resmi gazetedeki 282 sayılı gelir vergisi tebliği ile 5 sayılı Kurumlar Vergisi Genel tebliğlerinde konuyu ele almıştır.
Nedir Türev ürünleri:
1) Forward işlemleri
2) Swap işlemleri
a) Para swabı b) Faiz swabı
3) Opsiyon sözleşmeleri
4) Vadeli işlem ve opsiyon borsası
5) Aracı kuruluş varantları
1) Forward işlemleri
Taraflardan birinin sözleşmeye konu finansal varlığı, sözleşmede belirlenen fiyat üzerinden, gelecekteki belirli bir tarihte satın almasını, karşı tarafın da sözleşmeye konu finansal varlığı satmasını şart koşan bir sözleşme türüdür.
a) Forward sözleşmesi bir taahhüt niteliğindedir. Gelirin elde edilmesi sözleşmenin sonuçlandırılmasına bağlıdır. Dolayısıyla dönem içinde yapılan değerlemeler kurum kazancı ile ilişkilendirilemez. Vade sonunda ise sözleşmenin sonucuna göre doğan kâr veya zarar kurum kazancına dahil edilecektir ve Kurumlar vergisi ile ilişkilendirilecektir.
b) Sözleşme vadeden önce bozulursa doğacak kâr veya zarar, sözleşmenin bozulma tarihinde kurum kazancına dahil edilecektir.
c) Sözleşme teslimat ile sonuçlanırsa, işlem bir alım-satım işlemi halini almış olur. Böylece sözleşmenin vade tarihi itibariyle alınan veya satılan değerler, sözleşmede belirtilen birim fiyatlar üzerinden muhasebe kayıtlarına intikal ettirilir.
2) Swap işlemleri
İki tarafın, belirli bir zaman dilimi içinde, farklı faiz ödemelerini, ve/veya farklı para birimlerini, karşılıklı olarak değiştirdikleri bir TAKAS sözleşmesidir.
İkiye ayrılabilir.
a) Para swabı
Tarafların önceden anlaştıkları oran ve koşullarda, belirli miktardaki para birimlerini değiştirmeleridir.
Para swabında elde etme, sözleşmenin vadesinde gerçekleşir. Bu sebeple bankalarca dönem içindeki değerlemeler, kurum kazancı ile ilişkilendirilmez. Dönem sonunda kâr ve zarar tesbit edilip kayıtlara alınır.
Döviz değişimi halinde, bilançonun aktifine kaydedilen dövizler, genel hükümler çerçevesinde değerlemeye tabi tutulur.
Swap sözleşmesi ile değişime konu para birimleri sözleşme tarihi itibariyle tesliminde , işlem tarihindeki birim değer üzerinden,
Sözleşmenin vade tarihi itibariyle tesliminde ise sözleşmede belirtilen birim değer üzerinden muhasebe kayıtlarına intikal ettirilir.
Sözleşmenin vadeden önce bozulması halinde doğan kâr ve zarar, bozulma tarihinde muhasebe kayıtlarına alınır.
b) Faiz swabı
Gösterge bir anapara üzerinden, farlı faiz oranı esaslarına göre hesaplanacak faizlerin, iki taraf arasında anlaşılan vadelerde değişimi anlaşmasıdır. Aynı para biriminden olan borçların sadece faiz ödemelerinin yapısı değişir, ana para tutarı değişmez.
Faiz swabında faizler değişmekte, artma veya azalma meydana gelmektedir. Bu sebeple dönem içinde yapılan değerlemeler kayıtlara alınacaktır.
Faiz değişimleri çakışmıyorsa reeskont işlemi yapılıp kayıtlara alınır, çakışma tarihinde ters kayıtla reeskont işlemi iptal edilip kesin kayıt yapılarak kâr-zarar tesbit edilecektir.
3) Opsiyon sözleşmeleri
Belirli bir miktardaki varlığı (Emtia veya finansal varlık olabilir), belirli bir fiyattan, gelecekte belirli bir tarihte satınalma veya satma hakkı sağlayan bir sözleşmedir.
Böyle bir sözleşmede, satınalma veya satma hakkını alan tarafın, bu hakkı satan tarafa yaptığı ödemeye opsiyon primi denir.
Opsiyon primi ancak sözleşmenin düzenlendiği tarihte kesinleştiğinden bu tarih itibariyle gelir olarak kaydedilir.
Opsiyon sözleşmesinde elde etme sözleşmede doğan hakkın elde edilmesiyle doğar. Bu sebeple ancak o tarihte kayda alınır, arada değerlemeler nazara alınamaz. Opsiyon işlemleri tezgahüstü denen piyasalarda yapılan işlemlerdendir.
4) Vadeli işlem ve opsiyon borsası işlemleri
Bu işlemler borsa rayici ile değerlenir ve değerleme günü itibariyle borsada oluşan uzlaşma fiyatına (borsa rayicine) göre oluşan fark kurum kazancı ile ilişkilendirilerek kayıtlara alınır.
Vadeli işlem ve opsiyon borsasında teminatlar TAKASBANK tarafından nemalandırılır ve bunlar da kayıtlara alınacaktır.
5) Araca kuruluş varantları
Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi, önceden belirlenen fiyattan, belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar, alma veya satma hakkı veren, ve bu hakkın kaydi teslimat veya nakit uzlaşı ile kullanıldığı, aracı kuruluşlarca ihraç edilen menkul kıymet niteliğinde bir sermaye piyasası aracıdır.
Opsiyon sözleşmelerine benzer aracı kuruluş varantlarından elde edilen gelir kurum kazancına alınarak kaydedilmelidir.
- Yukarıda sayılan türev ürüleri dar mükellef kurumlarda da aynı esaslara tabidir.
- Yine aynı türev ürünleri 19.01.2012 tarih ve 28178 sayılı resmi gazetede yayımlanan 282 sayılı gelir vergisi tebliği ile şahısların gelirlerine kaydedilmesi ve tevkifat açısından düzenlenmiştir.
- Yukarıda kısaca anlatılan türev ürülerinin muhasebeleştirilmesi konusu, her bir türev ürünü için uzun ve geniş birer yazı konusudur, inşallah ilerideki yazılarımızda bu konuyu da işleriz.
Yeminli Mali Müşavir
Cevdet Akçakoca